Mỗi sáng, một vài phụ nữ diện đồ công sở chạy xe chậm lại, vứt xịch một túi rác buộc kỹ, rồi tăng ga đi tiếp. Không ai bảo ai, dần dần quãng đường chưa đầy một cây số đã mọc lên hai bãi rác.

Đó là kịch bản quen thuộc của những bãi rác tự phát mọc lên khắp nước ta. Không chỉ đô thị, những ai ở nông thôn có lẽ cũng quen với những khoảng ruộng ven đường bỗng nhiên trở thành nơi tập kết rác. Chỉ 10 năm từ cơn sốt đất ven sông Nhuệ, Ngân hàng Thế giới cho biết số lượng rác thải ở Việt Nam tăng gấp đôi, đạt 27 triệu tấn/năm. Thêm 10 năm nữa, con số này ước tính là 54 triệu tấn.

Có một sự thật không mấy dễ chịu: chỉ có 85,5 % rác ở đô thị và 45,5% ở nông thôn được thu gom. Điều này đồng nghĩa với việc chúng ta đang sống với hàng triệu tấn rác không được xử lý mỗi năm. Điểm đến tất yếu của chúng là những dòng sông, con phố, hay ngay trước cửa nhà bạn.

Trong dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) trình Quốc hội lần này, Bộ Tài nguyên Môi trường đề xuất xử lý cuộc "khủng hoảng rác" bằng nguyên tắc thị trường: ai xả rác nhiều sẽ phải trả nhiều tiền, thông qua hệ thống bao bì do nhà nước quyết định. Người dân vì thế sẽ có động lực xả ít rác hơn để tiết kiệm, đồng thời phân loại rác tại nguồn. Bởi túi đựng rác tái chế được sẽ có giá thấp hơn, hoặc được phát miễn phí (như nơi tôi đang sống ở New Zealand). Điều này vừa làm giảm lượng, vừa giúp việc xử lý rác hiệu quả so với hiện tại.

Khi không được phân loại, cách xử lý khả dĩ nhất là chôn lấp rác. Những ai từng chịu đựng mùi hôi thối từ bãi rác sẽ biết biện pháp này hiệu quả thế nào trong dài hạn. Nếu kém may mắn hơn - như những người dân ở gần bãi rác Cam Ly, Đà Lạt - rác sẽ là quả bom kinh hoàng đổ ụp xuống đầu bạn.

Nỗi lo đầu tiên: áp dụng nguyên tắc thị trường sẽ khiến người dân mất thêm chi phí. Nhưng thực tế là chi phí xả rác ở Việt Nam đang quá rẻ.

Chi phí môi trường trên mỗi hộ gia đình Việt Nam hiện là 0,1 % trên tổng thu nhập, thấp hơn rất nhiều so với mức trung bình 1% của thế giới. Ở Hà Nội, một hộ gia đình phải trả khoảng  200 nghìn Đồng cho mỗi tấn rác thải ra, trong khi chi phí thực tế để xử lý lên đến 900 nghìn Đồng. Tôi nghĩ ít ai phàn nàn nếu phải trả thêm một bát phở mỗi tháng để đổi lấy môi trường sạch hơn.

Lo ngại thứ hai là sự trỗi dậy của "rác tặc". Chi phí tăng sẽ khiến hiện tượng vứt rác bừa bãi tăng lên. Điều này có phần đúng, nhưng đổi lại, nếu quy định hiện tại giữ nguyên, bạn có chắc những người lén lút ném rác bên vệ đường có dừng lại hay không? Tôi không nghĩ vậy. Đây là vấn đề thuộc về ý thức nhiều hơn là lợi ích kinh tế.

Thay đổi ý thức cần nhiều thời gian, nhưng không phải là không thể. Hành vi của chúng ta bị ảnh hưởng nhiều bởi môi trường xung quanh, đặc biệt là luật pháp và văn hóa. Tại sao nhiều người Việt ở nước ngoài rất nghiêm chỉnh, bỏ rác đúng nơi quy định, nhưng ngay sau khi bước chân xuống Nội Bài đã nhổ toẹt bã kẹo cao su ra vỉa hè?

Tôi không cho rằng quy định luật pháp chưa đủ nghiêm. Vào năm 2006, khi khu nhà tôi rục rịch sốt đất, mức phạt hành chính cho hành vi xả rác nơi công cộng là 100 đến 500 nghìn Đồng. Hiện tại, mức phạt tối đa là 7 triệu Đồng. Một con số lớn với mức thu nhập bình quân, nhưng thực tế là không mấy người bị xử phạt. Thiếu sót trong thi hành khiến quy định chỉ nằm trên giấy và không có tác động nào để thay đổi hành vi, ta vẫn phải sống chung với rác.

Thành công của quy định bắt buộc đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy, hay gần đây chiến dịch xử phạt nồng độ cồn, cho thấy chính sách có thể điều chỉnh được hành vi nếu được thực hiện nghiêm ngắn. Đó có lẽ là nỗi lo lớn nhất của tôi với đề xuất của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nhất là với ai đã chứng kiến nhiều dự án thất bại, như chương trình phân loại rác 3R hơn 10 năm trước.

Trước mùa Covid, nhờ sự bùng nổ của hàng không giá rẻ, trên "tường" của tôi tràn ngập hình ảnh bạn bè du lịch Hàn Quốc. Điểm đến ưa thích để check-in là đồi bông lau ở Haneul, công viên cao nhất thành phố Seoul nằm cạnh sân vận động World Cup, phủ quanh bởi rừng cây rợp bóng. Câu chuyện của Haneul mang màu sắc điện ảnh Hàn: trước năm 2002, đó là một bãi rác khổng lồ với 92 triệu tấn. Chính quyền mất 6 năm để biến Haneul từ vịt con xấu xí thành thiên nga, và là biểu tượng cho thái độ với môi trường của người dân Seoul. Chi phí đương nhiên là không rẻ, nhưng có mấy thành phố quyết tâm biến một bãi rác trở thành niềm tự hào?

Nhiều người có thể cho rằng, Hàn Quốc giàu, muốn làm gì chẳng được. Nhưng đồng tiền chật ví không đương nhiên làm tăng ý thức. Haneul tương thích kỳ lạ với bãi rác gần nhà tôi. Tính theo đường chim bay, nó cũng chỉ cách sân vận động quốc gia Mỹ Đình chưa đến một km. Nhìn từ xa, bạn cũng có thể thấy chỏm đồi với hàng cây xanh. Nhưng có những thứ chỉ nên nhìn từ xa hơn là lại gần.

Tôi mong tới ngày có thể dẫn con mình đi dạo trên ngọn đồi đó, và kể cho nó nghe về cuộc chuyển biến trong thái độ với rác của thế hệ tôi, giữa không gian thơm mùi cỏ và tiếng chim kêu. Nhưng nếu không bắt đầu từ hôm nay, ngày mai thứ chúng ta thấy vẫn là những túi rác lổn nhổn dọc đường.

Nguyễn Khắc Giang

Khu nhà tôi ở xưa kia là vùng ngoại ô hẻo lánh ven sông Nhuệ. Cơn sốt đất năm 2006 làm những thửa ruộng biến hình thành thổ cư. Các dãy nhà trọ và chung cư bắt đầu mọc dần lên kéo theo hàng nghìn nhân khẩu đổ về sinh sống. Con đường nhỏ đi vào nội thành đông dần người qua lại mỗi ngày. Rồi không biết từ lúc nào, một vài chỗ ven đường xuất hiện đôi ba túi nylon rác.

Mỗi sáng, một vài phụ nữ diện đồ công sở chạy xe chậm lại, vứt xịch một túi rác buộc kỹ, rồi tăng ga đi tiếp. Không ai bảo ai, dần dần quãng đường chưa đầy một cây số đã mọc lên hai bãi rác.

Đó là kịch bản quen thuộc của những bãi rác tự phát mọc lên khắp nước ta. Không chỉ đô thị, những ai ở nông thôn có lẽ cũng quen với những khoảng ruộng ven đường bỗng nhiên trở thành nơi tập kết rác. Chỉ 10 năm từ cơn sốt đất ven sông Nhuệ, Ngân hàng Thế giới cho biết số lượng rác thải ở Việt Nam tăng gấp đôi, đạt 27 triệu tấn/năm. Thêm 10 năm nữa, con số này ước tính là 54 triệu tấn.

Có một sự thật không mấy dễ chịu: chỉ có 85,5 % rác ở đô thị và 45,5% ở nông thôn được thu gom. Điều này đồng nghĩa với việc chúng ta đang sống với hàng triệu tấn rác không được xử lý mỗi năm. Điểm đến tất yếu của chúng là những dòng sông, con phố, hay ngay trước cửa nhà bạn.

Trong dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) trình Quốc hội lần này, Bộ Tài nguyên Môi trường đề xuất xử lý cuộc "khủng hoảng rác" bằng nguyên tắc thị trường: ai xả rác nhiều sẽ phải trả nhiều tiền, thông qua hệ thống bao bì do nhà nước quyết định. Người dân vì thế sẽ có động lực xả ít rác hơn để tiết kiệm, đồng thời phân loại rác tại nguồn. Bởi túi đựng rác tái chế được sẽ có giá thấp hơn, hoặc được phát miễn phí (như nơi tôi đang sống ở New Zealand). Điều này vừa làm giảm lượng, vừa giúp việc xử lý rác hiệu quả so với hiện tại.

Khi không được phân loại, cách xử lý khả dĩ nhất là chôn lấp rác. Những ai từng chịu đựng mùi hôi thối từ bãi rác sẽ biết biện pháp này hiệu quả thế nào trong dài hạn. Nếu kém may mắn hơn - như những người dân ở gần bãi rác Cam Ly, Đà Lạt - rác sẽ là quả bom kinh hoàng đổ ụp xuống đầu bạn.

Nỗi lo đầu tiên: áp dụng nguyên tắc thị trường sẽ khiến người dân mất thêm chi phí. Nhưng thực tế là chi phí xả rác ở Việt Nam đang quá rẻ.

Chi phí môi trường trên mỗi hộ gia đình Việt Nam hiện là 0,1 % trên tổng thu nhập, thấp hơn rất nhiều so với mức trung bình 1% của thế giới. Ở Hà Nội, một hộ gia đình phải trả khoảng  200 nghìn Đồng cho mỗi tấn rác thải ra, trong khi chi phí thực tế để xử lý lên đến 900 nghìn Đồng. Tôi nghĩ ít ai phàn nàn nếu phải trả thêm một bát phở mỗi tháng để đổi lấy môi trường sạch hơn.

Lo ngại thứ hai là sự trỗi dậy của "rác tặc". Chi phí tăng sẽ khiến hiện tượng vứt rác bừa bãi tăng lên. Điều này có phần đúng, nhưng đổi lại, nếu quy định hiện tại giữ nguyên, bạn có chắc những người lén lút ném rác bên vệ đường có dừng lại hay không? Tôi không nghĩ vậy. Đây là vấn đề thuộc về ý thức nhiều hơn là lợi ích kinh tế.

Thay đổi ý thức cần nhiều thời gian, nhưng không phải là không thể. Hành vi của chúng ta bị ảnh hưởng nhiều bởi môi trường xung quanh, đặc biệt là luật pháp và văn hóa. Tại sao nhiều người Việt ở nước ngoài rất nghiêm chỉnh, bỏ rác đúng nơi quy định, nhưng ngay sau khi bước chân xuống Nội Bài đã nhổ toẹt bã kẹo cao su ra vỉa hè?

Tôi không cho rằng quy định luật pháp chưa đủ nghiêm. Vào năm 2006, khi khu nhà tôi rục rịch sốt đất, mức phạt hành chính cho hành vi xả rác nơi công cộng là 100 đến 500 nghìn Đồng. Hiện tại, mức phạt tối đa là 7 triệu Đồng. Một con số lớn với mức thu nhập bình quân, nhưng thực tế là không mấy người bị xử phạt. Thiếu sót trong thi hành khiến quy định chỉ nằm trên giấy và không có tác động nào để thay đổi hành vi, ta vẫn phải sống chung với rác.

Thành công của quy định bắt buộc đội mũ bảo hiểm khi đi xe máy, hay gần đây chiến dịch xử phạt nồng độ cồn, cho thấy chính sách có thể điều chỉnh được hành vi nếu được thực hiện nghiêm ngắn. Đó có lẽ là nỗi lo lớn nhất của tôi với đề xuất của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nhất là với ai đã chứng kiến nhiều dự án thất bại, như chương trình phân loại rác 3R hơn 10 năm trước.

Trước mùa Covid, nhờ sự bùng nổ của hàng không giá rẻ, trên "tường" của tôi tràn ngập hình ảnh bạn bè du lịch Hàn Quốc. Điểm đến ưa thích để check-in là đồi bông lau ở Haneul, công viên cao nhất thành phố Seoul nằm cạnh sân vận động World Cup, phủ quanh bởi rừng cây rợp bóng. Câu chuyện của Haneul mang màu sắc điện ảnh Hàn: trước năm 2002, đó là một bãi rác khổng lồ với 92 triệu tấn. Chính quyền mất 6 năm để biến Haneul từ vịt con xấu xí thành thiên nga, và là biểu tượng cho thái độ với môi trường của người dân Seoul. Chi phí đương nhiên là không rẻ, nhưng có mấy thành phố quyết tâm biến một bãi rác trở thành niềm tự hào?

Nhiều người có thể cho rằng, Hàn Quốc giàu, muốn làm gì chẳng được. Nhưng đồng tiền chật ví không đương nhiên làm tăng ý thức. Haneul tương thích kỳ lạ với bãi rác gần nhà tôi. Tính theo đường chim bay, nó cũng chỉ cách sân vận động quốc gia Mỹ Đình chưa đến một km. Nhìn từ xa, bạn cũng có thể thấy chỏm đồi với hàng cây xanh. Nhưng có những thứ chỉ nên nhìn từ xa hơn là lại gần.

Tôi mong tới ngày có thể dẫn con mình đi dạo trên ngọn đồi đó, và kể cho nó nghe về cuộc chuyển biến trong thái độ với rác của thế hệ tôi, giữa không gian thơm mùi cỏ và tiếng chim kêu. Nhưng nếu không bắt đầu từ hôm nay, ngày mai thứ chúng ta thấy vẫn là những túi rác lổn nhổn dọc đường.

Nguyễn Khắc Giang

Các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở An Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng cư dân cổ cách đây khoảng trên dưới 80 vạn năm. 

Ngày 11/4, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã tổ chức họp báo thông báo kết quả ban đầu về phát hiện di tích khảo cổ học sơ kỳ thời đại đá cũ ở Việt Nam tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai năm 2016.

Bắt đầu từ tháng 6/2014, Viện Khảo cổ học đã phát hiện 5 di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai. Cuối năm 2014, các di tích được thẩm định và đưa vào Chương trình hợp tác quốc tế Nghiên cứu quá khứ xa xưa của Việt Nam giữa Viện Khảo cổ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam và Viện Khảo cổ học – Dân tộc học Novosibirsk, Viện Hàn lâm khoa học Cộng hòa Liên bang Nga (2015 – 2019). Tháng 11/2015, di tích Gò Đá được khai quật lần thứ nhất sau đó mở rộng mới di tích Rộc Tưng. Ngoài việc khai quật 2 di tích trên, năm 2016, đoàn khảo cổ Việt – Nga còn tiến hành điều tra phát hiện mới một số di tích thời đại Đá cũ ở An Khê.

Công cụ ghè thô bằng đá được phát hiện

Phát hiện nhiều thiên thạch

TS. Nguyễn Gia Đối – Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học, Trưởng phòng nghiên cứu thời đại đá trong báo cáo nêu rõ: Với di tích Gò Đá, các hố khai quật có cấu trúc địa tầng giống nhau. Lớp chứa vết tích hoạt đồng của người tiền sử nằm dưới lớp đất canh tác và trên lớp sinh thể, dày trung bình 10-25cm. Đất tầng văn hoá thuộc loại sét vốn phong hoá tại chỗ từ đá granite lẫn nhiều sạn sỏi, đá quartz, đã bị laterit và đôi nơi có hiện tượng bị rửa trôi.

Các hố khai quật đã tìm thấy 58 hiện vật đá, gồm: 9 công cụ mũi nhọn, 5 công cụ chặt kiểu chopper, 9 nạo, 2 hòn ghè, 6 công cụ mảnh tước, 3 công cụ hạch không địa hình, 12 mảnh tước và 12 hạch đá. Hầu hết công cụ ở đây được làm từ đá quartz. Trong các hố khai quật này còn tìm thấy 21 mảnh tectit (thiên thạch) phân bố trong lớp văn hóa chứ công cụ đá. Điều đó có nghĩa là, tectit từ vũ trụ xuống đây khi tầng văn hóa đã và đang hình thành.

Đối với di tích Rộc Tưng, khai quật Rộc Tưng 1 và Rộc Tưng 4 đều giống nhau và đều khá giống với di tích Gò Đá, chỉ có điểm khác là trong lớp di vật đá ở Gò Đá nhiều sạn sỏi thạch anh hơn trong khi đó ở Rộc Tưng lại giàu sét phong hóa từ đá granite hơn Gò Đá. Tại hố khai quật Rộc Tưng 1 tìm thấy cũng đã tìm thấy: gồm 1 công cụ ghè hết một mặt, 7 công cụ mũi nhọn, 2 công cụ nạo cắt, 1 công cụ chặt thô, 18 mảnh cuội có vết gia công, 4 mảnh tước và 13 hạch đá, 102 mảnh tectit và 33 mảnh đá có vết ghè.

Rìu tay rất đẹp

Ở di tích Rộc Tưng 4 thu được 77 hiện vật đá, gồm 1 công cụ mũi nhọn, 4 công cụ nạo, 1 hòn ghè, 1 công cụ chặt thô, 14 hạch da, 23 mảnh tước và 33 mảnh đá có vết ghè, 25 mảnh tectit.

Những phát hiện mới trong năm 2016, đoàn đã tiến hành khảo sát một số di tích đã biết trước đây như Rộc Hương, Rộc Giáo, Rộc Lớn và Gò Đá; phát hiện mới di tích Rộc Nếp (xã Cửu An). Đợt khảo sát này đã phát hiện mới 2 rìu tay ở di tích Rộc Giáo và Rộc Lớn. Cùng với 2 rìu tay phát hiện trước đây ở Rộc Tưng và Gò Đá, đến nay đã có một sưu tập 4 rìu tay tiêu biểu, điển hình cho rìu tay sơ kỳ Đá cũ thế giới. Đáng chú ý nhất đã phát hiện 11 di tích Đá cũ sơ kỳ nằm xung quanh khu vực Rộc Tưng, chúng hợp thành một quần thể di tích tập chung trong thung lũng bồn địa xã Xuân An, thi xã An Khê.

Theo TS. Nguyễn Gia Đối khẳng định các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở An Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng dân cổ cách đây khoảng trên 80 vạn năm. Đây cũng tạm thời được xem như là mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.

Hơn 150 mẩu thiên thạch được phát hiện

Cũng theo TS. Đối trong một thời gian dài, do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi, nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện tay rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của con người, còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuội ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không đóng góp gì cho nhân loại.

Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm sai trái này, mà còn bổ sung tu liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới. Đặc biệt, những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê đã bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới, tương đương với giai đoạn Người vượn đứng thẳng (Homo erectus) và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại (Homo sapiens) trên thế giới.

Thận trọng trong xác định niên đại

Tuy nhiên, GS Phan Huy Lê cho rằng rõ ràng đây là phát hiện rất mới, tất nhiên về niên đại của di tích thì còn nhiều điều phải bàn. GS Phan Huy Lê đặt ra 2 câu hỏi: Trong quá trình làm thủy điện An Khê, người ta đào rất nhiều và để lại cắt diện về địa chất, trong các cắt diện địa chất đó có tìm thấy di vật của thời kỳ đã cũ hay không? Lúc nghiên cứu và xác định niên đại ở đây có kết hợp với địa tầng địa chất với việc xác định bằng phương pháp trắc quang hay không? GS Lê cho rằng các nhà nghiên cứu phải thận trọng hơn nữa trong việc xác định niên đại của các thiên thạch này.

Đồng quan điểm, GS Lưu Trần Tiêu coi đây là một phát hiện quan trọng. Tuy nhiên, niên đại phát hiện là niên đại tương đối chứ tuyệt đối thì khó.

Theo các nhà khoa học những kết quả phát hiện ban đầu về di tích khảo cổ học sơ kì thời đại đá cũ ở Việt Nam sẽ có giá trị cho việc biên soạn lịch sử quốc gia, xây dựng bản đồ khảo cổ học Tây Nguyên, đề nghị xây dựng vùng An Khê, Gia Lai là di tích đặc biệt quốc gia.

Tình Lê

Các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở An Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng cư dân cổ cách đây khoảng trên dưới 80 vạn năm. 

Ngày 11/4, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam đã tổ chức họp báo thông báo kết quả ban đầu về phát hiện di tích khảo cổ học sơ kỳ thời đại đá cũ ở Việt Nam tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai năm 2016.

Bắt đầu từ tháng 6/2014, Viện Khảo cổ học đã phát hiện 5 di tích thời đại Đá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai. Cuối năm 2014, các di tích được thẩm định và đưa vào Chương trình hợp tác quốc tế Nghiên cứu quá khứ xa xưa của Việt Nam giữa Viện Khảo cổ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam và Viện Khảo cổ học – Dân tộc học Novosibirsk, Viện Hàn lâm khoa học Cộng hòa Liên bang Nga (2015 – 2019). Tháng 11/2015, di tích Gò Đá được khai quật lần thứ nhất sau đó mở rộng mới di tích Rộc Tưng. Ngoài việc khai quật 2 di tích trên, năm 2016, đoàn khảo cổ Việt – Nga còn tiến hành điều tra phát hiện mới một số di tích thời đại Đá cũ ở An Khê.

Công cụ ghè thô bằng đá được phát hiện

Phát hiện nhiều thiên thạch

TS. Nguyễn Gia Đối – Phó Viện trưởng Viện Khảo cổ học, Trưởng phòng nghiên cứu thời đại đá trong báo cáo nêu rõ: Với di tích Gò Đá, các hố khai quật có cấu trúc địa tầng giống nhau. Lớp chứa vết tích hoạt đồng của người tiền sử nằm dưới lớp đất canh tác và trên lớp sinh thể, dày trung bình 10-25cm. Đất tầng văn hoá thuộc loại sét vốn phong hoá tại chỗ từ đá granite lẫn nhiều sạn sỏi, đá quartz, đã bị laterit và đôi nơi có hiện tượng bị rửa trôi.

Các hố khai quật đã tìm thấy 58 hiện vật đá, gồm: 9 công cụ mũi nhọn, 5 công cụ chặt kiểu chopper, 9 nạo, 2 hòn ghè, 6 công cụ mảnh tước, 3 công cụ hạch không địa hình, 12 mảnh tước và 12 hạch đá. Hầu hết công cụ ở đây được làm từ đá quartz. Trong các hố khai quật này còn tìm thấy 21 mảnh tectit (thiên thạch) phân bố trong lớp văn hóa chứ công cụ đá. Điều đó có nghĩa là, tectit từ vũ trụ xuống đây khi tầng văn hóa đã và đang hình thành.

Đối với di tích Rộc Tưng, khai quật Rộc Tưng 1 và Rộc Tưng 4 đều giống nhau và đều khá giống với di tích Gò Đá, chỉ có điểm khác là trong lớp di vật đá ở Gò Đá nhiều sạn sỏi thạch anh hơn trong khi đó ở Rộc Tưng lại giàu sét phong hóa từ đá granite hơn Gò Đá. Tại hố khai quật Rộc Tưng 1 tìm thấy cũng đã tìm thấy: gồm 1 công cụ ghè hết một mặt, 7 công cụ mũi nhọn, 2 công cụ nạo cắt, 1 công cụ chặt thô, 18 mảnh cuội có vết gia công, 4 mảnh tước và 13 hạch đá, 102 mảnh tectit và 33 mảnh đá có vết ghè.

Rìu tay rất đẹp

Ở di tích Rộc Tưng 4 thu được 77 hiện vật đá, gồm 1 công cụ mũi nhọn, 4 công cụ nạo, 1 hòn ghè, 1 công cụ chặt thô, 14 hạch da, 23 mảnh tước và 33 mảnh đá có vết ghè, 25 mảnh tectit.

Những phát hiện mới trong năm 2016, đoàn đã tiến hành khảo sát một số di tích đã biết trước đây như Rộc Hương, Rộc Giáo, Rộc Lớn và Gò Đá; phát hiện mới di tích Rộc Nếp (xã Cửu An). Đợt khảo sát này đã phát hiện mới 2 rìu tay ở di tích Rộc Giáo và Rộc Lớn. Cùng với 2 rìu tay phát hiện trước đây ở Rộc Tưng và Gò Đá, đến nay đã có một sưu tập 4 rìu tay tiêu biểu, điển hình cho rìu tay sơ kỳ Đá cũ thế giới. Đáng chú ý nhất đã phát hiện 11 di tích Đá cũ sơ kỳ nằm xung quanh khu vực Rộc Tưng, chúng hợp thành một quần thể di tích tập chung trong thung lũng bồn địa xã Xuân An, thi xã An Khê.

Theo TS. Nguyễn Gia Đối khẳng định các phát hiện di tích sơ kỳ Đá cũ ở An Khê là bằng chứng khẳng định, thượng lưu sông Ba, vùng An Khê là địa bàn sinh sống của cộng đồng dân cổ cách đây khoảng trên 80 vạn năm. Đây cũng tạm thời được xem như là mốc mở đầu cổ nhất hiện biết về sự xuất hiện của con người và di tồn văn hóa của họ trên lãnh thổ Việt Nam.

Hơn 150 mẩu thiên thạch được phát hiện

Cũng theo TS. Đối trong một thời gian dài, do không có tài liệu khảo cổ học soi rọi, nên đã tồn tại quan điểm đối lập về văn hóa giữa phương Đông và phương Tây. Theo đó, ở phương Tây sớm xuất hiện tay rìu tay, thể hiện cho sự tiến bộ, năng động của con người, còn phương Đông bảo lưu lâu dài công cụ cuội ghè đẽo thô sơ dạng chopper, thể hiện cho khu vực bảo thủ, trì trệ, lạc hậu và hầu như không đóng góp gì cho nhân loại.

Những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê không chỉ bác bỏ quan điểm sai trái này, mà còn bổ sung tu liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới. Đặc biệt, những phát hiện công cụ ghè hai mặt và rìu tay ở An Khê đã bổ sung tư liệu mới vào bản đồ phân bố sự xuất hiện và tiến hóa của loài người trên thế giới, tương đương với giai đoạn Người vượn đứng thẳng (Homo erectus) và là một trong những tổ tiên trực tiếp của người hiện đại (Homo sapiens) trên thế giới.

Thận trọng trong xác định niên đại

Tuy nhiên, GS Phan Huy Lê cho rằng rõ ràng đây là phát hiện rất mới, tất nhiên về niên đại của di tích thì còn nhiều điều phải bàn. GS Phan Huy Lê đặt ra 2 câu hỏi: Trong quá trình làm thủy điện An Khê, người ta đào rất nhiều và để lại cắt diện về địa chất, trong các cắt diện địa chất đó có tìm thấy di vật của thời kỳ đã cũ hay không? Lúc nghiên cứu và xác định niên đại ở đây có kết hợp với địa tầng địa chất với việc xác định bằng phương pháp trắc quang hay không? GS Lê cho rằng các nhà nghiên cứu phải thận trọng hơn nữa trong việc xác định niên đại của các thiên thạch này.

Đồng quan điểm, GS Lưu Trần Tiêu coi đây là một phát hiện quan trọng. Tuy nhiên, niên đại phát hiện là niên đại tương đối chứ tuyệt đối thì khó.

Theo các nhà khoa học những kết quả phát hiện ban đầu về di tích khảo cổ học sơ kì thời đại đá cũ ở Việt Nam sẽ có giá trị cho việc biên soạn lịch sử quốc gia, xây dựng bản đồ khảo cổ học Tây Nguyên, đề nghị xây dựng vùng An Khê, Gia Lai là di tích đặc biệt quốc gia.

Tình Lê

Ngày 6/12, bác sĩ Hà Cẩm Thương - Phó khoa Sản khoa tự nguyện, Bệnh viện Phụ sản Hà Nội, cho biết trẻ chào đời khi trong tử cung người mẹ vẫn còn vòng tránh thai là điều hiếm gặp. Trường hợp này, vòng tránh thai không gây ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi do nằm bên ngoài túi ối. Sau sinh, mẹ và bé được chăm sóc tích cực.

"Dù không nằm trong kế hoạch, song em bé chào đời khỏe mạnh, mẹ tròn con vuông là điều vô cùng may mắn", bác sĩ nói.